پەڕەی زانا سلیم کەلاری

سبحان الله بەڕاستی  شاعیر  جوانی فەرمووە ............................. لا خير في ودِّ امرءٍ متملقٍ *** حلو اللسان وقلبه يتلهب يعطيك من طرف اللسان حلاوة *** ويروغ منك كما يروغ الثعلب يلقاك يحلف أنه بك واثق *** وإذا توارى عنك فهو العقرب

  [ڕەوشتی دەیەم : سوێند خواردن لە کڕین وفرۆشتندا] لە ئەبو قەتادەی ئەنصاریەوە خوای لێ ڕازی بێت کە گوێی لە پێغەمبەری خوا بووە فەرموویەتی : (   ٳياكم وكثرة الحلف في البيع ، فٳنه ينفق ثم يمحق). [رواە مسلم ] واتا : ئامان وریای زۆر خواردن بن لە کڕین و فرۆشتندا ، چونکە دەبێتە هۆی فرۆشتنی کاڵاکەت بەڵام بەرەکەتەکەی لەناو دەبات لە سوودەکانی ئەم فەرموودەیە : ۱- وریاکردنەوەی موسڵمانان لە ترسناکی زۆر سوێند خواردن . ۲- زۆر سوێند خواردن بەرەکەتی کڕین و فرۆشتن لەناو دەبات . ۳- گرنگ نیە شت ومەک زۆر دەفرۆشرێت یان کەم بەڵکو گرنگ ئەوەیە بەرەکەت دار بێت.

[ڕەوشتی نۆیەم: بەکەم دانانی موسڵمانان] ...... لەئەبو هوڕەیڕەوە خوای لێ ڕازی بێت دەفەرمووێت : پێغەمبەری خوا صلی الله علیه وسلم فەرموویەتی : ((بحسب امرئ من الشر أن يحقر أخاه المسلم)) [رواه مسلم (2564)] واتا : بەسە بۆخراپی کەسێک کە برا مووسڵمانەکەی خۆی بەکەم دابنێت . سوودەکانی ئەم فەموودەیە : ۱ - درووست نیە بۆ مووسڵمان بەچاوی کەمێتی و سوکێتیەوە سەریری مووسڵمانان بکات . ۲ - بەکەم سەیر کردنی موسڵمانان لە کبر و خۆبەگەوەرە زانیەوە سەرچاوەدەگرێت کاتێک مرۆڤ خۆی بەگەورە دەزانێت ئەو کات بەبچووک وکەم خەڵکی دەبینێت بۆیە بەکەم دانانی موسڵمان ئەم تاوانەش دێتە سەر .

  [ڕەوشتی هەشتەم : توڕەبوون] لە ئەبو هوڕەیڕەوە - خوای لێ ڕازی بێت - کە کەسێک فەرموویەتی : ئەی پێغەمەری خوا ئامۆژگاریم بکە ، پێغەمبەری خواش دەفەرمووێت : (لا تغضب) چەند جارێک دووبارەی دەکاتەوە ، هەر دەفەرمووێت : (لا تغضب). واتا : توڕە مەبە . [ٲخرجە البخاري] سوودەکانی ئەم فەرموودەیە : ۱- توڕەبوونی مسڵمانان -لە جگە لە جێگای شەرعی خۆیدا- کارێکی ناڕەوایە.  ۲- پێغەمبەری خوا صلی الله علیه وسلم ڕێنموونی موسڵمانا دەکات کە کۆنتڕۆڵی نەفسی خۆیان بکەن و کەسانێک بن زوو هەڵنەچن . ۳- ڕێگریەی پێغەمبەری خوا صلی الله علیه وسلم لە توڕەبوون ، مانای ئەوە دەبەخشێت = ڕێگریە لە ئەو هۆکارانەی کە دەبێتە مایەی توڕەبوون و کۆنتڕۆڵ نەکردنی نەفس . = کارنەکردن بە دەرەنجامی توڕەبوون ، و کپ کردنەوەی بۆ ئەوەی تووشی هەڵەی نەکات . یەکێکیش لە هۆکارەکانیکارنەکردن بە توڕەبوون بریتیە لە وتنی : (ٲعوذ بالله من الشيطان الرجيم ) . وەکو لە فەرموودەی صحیدا هاتووە . ٤-ئەگەر توڕەبوون لەپێناوی خوای پەروەردگار بێت کاتێک سنورێکی خوا دەبەزێنرێت ئەوا کارێکی ناڕەوا نیە و بەڵو پێویستە ، وەکو توڕەبوون لە...

  [ڕەوشتی حەوتەم : گومانی خراپ بردن بەکەسانی ناشایستە] لە ئەبو هوڕەیڕەوە - خوای لێ ڕازی بێت - کە پێغەمبەری خوا صلی الله علیه وسلم فەرموویەتی : ( ٳياكم والظن ، فٳن الظن ٲكذب الحديث) متفق عليه . واتا : ئامان وریای گومان بن ، چوونکە بەڕاستی گومان درۆترین ووتەیە . سوودەکانی ئەم فەرموودەیە : ۱- گومانی خراپ بردن بە موسڵمانان کارێکی حەرام و قەدەغەکراوە چونکە پێغەمبەری خوا صلی الله علیه وسلم قەدەغەی کردووە. ۲- گومانی خراپ بردن بە موسڵمانا ن درۆترین وتەیە ، چونکە گومانەکە بەڵگەی لەسەر نیە هەروەکو چۆن درۆش بەڵگەی لەسەر نیە . ۳- ئەو کەسانەی کە حەرامە گومانی خراپیان پێ ببرێت بریتین لەوانەی کە بەناوبانگ نین بەخراپە و سەرپێچی ، چونکە ئەو کەسەی ناسراو بێت بەخراپە و سەرپێچی ئەوا گومان پێ بردنی حەرام نیە . ۳- بەڕاستی گومانی خراپ دەبێتە مایەی تێک دانی نێوان چەندین دۆست و خۆشەویست ، بۆیە بۆ هێشتنەوەی کۆمەڵگا بەسەلامەتی ئاینی پیرۆزی ئیسلام ئەم کارەی قەدەغە کردووە .

 [ڕەوشتی شەشەم : خواچواندن پیاوان و ئافرەتان بەیەکتر] لە ئیبن عەباسەوە - خوایان لێ ڕازی بێت - دەفەرمووێت : پێغەمبەری خوا صلی الله علیه وسلم دەفەرمووێت : (لعن رسول الله المتشبهین من الرجال بالنساء ، والمتشبهات من النساء بالرجال) ٲخرجه البخاري . واتا : نەفرەتی خوا لەو پیاوەی خۆی دەچوێنێت بە ئافرەت ، وە ئەو ئافرەتەشی کە خۆی دەچوێنێت بە پیاوان . سوودەکانی ئەم فەرموودەیە : ۱- ترسناکی خۆچواندنی (لاسایی کردنەوە ) ئافرەتان و پیاوان بەیەکتر کە کارێکی حەرم و قەدەغە کراوە لەئیسلامدا . ۲- نەفرەتی خوا هەڕەشەیەکی زۆر تووندە و بەواتای دوورخسنەوە لە ڕەحمەتی دێت کە ئەمەش بەڵگەیە لەسەر خراپی و ترسناکی ئەم تاوانە . ۳- لاسایی کردنەوە و خۆچواندنی ئافرەتان و پیاوان بەیەکتر هەموو بوارەکانی : [ جلو بەرگ و شێوازی قسەکردن و هەڵسووکەوت [ دەگرێتەوە   وەکو لە فەرموودەکاندا هاتووە. ٤-پەروەدگارمان هەریەک لە پیاوان و ئافرەتانی تایبەتمەند کردووە بە جۆرێک لە   جۆرەکان ئەمەش حیکمەت و کارلەجێی تیایە و ڕازی نابێت ئەو یاسایە بشکێنرێت بۆیە هەرکەسێک سەرپێچی بکات سزای تووندی بۆ داناوە ...

    [ ڕەوشتی پێنجەم : جنێو فرۆشی و بێ ئابڕووی ]. لە ئەبو دەردائەوە - خوای لێ ڕازی بێت - دەفەرمووێت : پێغەمبەری خوا صلی الله علیه وسلم : (ٳن الله يبغض الفاحش البذيء ) [ ٲخرجه الترمذي وصححه الٲلباني في صحيح الجامع ] واتا : خوای پەروەردگار ڕقی لە کەسی ڕەوشت ناشرینی جنێو فرۆشی ، بێ ئابڕووە . لەسوودەکانی ئەم فەرموودەیە: ۱-[ الفاحش] ڕەوشت ناشرینی جنێو فرۆشی وە هەروەها [البذيء] بێ ئابڕووی و شەرم نەکردن لەکاتی قسە کردندا لە   ئیسلامدا کارێکی نادرووست و قەدەغە کراوە . ۲- خاوەنی ئەم کارانە ئیشەکەیان ئەوەندە ناشرینە کە پەروەردگار ڕقی لێیانە . ۳- هاوڕێیەتی و تێکەڵاوی بیانوو نیە بۆ بەزاندنی سنوورەکانی شەرم و حەیا و پشت گوێ خستنی ڕێنمایە شەرعیەکان بەڵکو پێویستە لەسەر مووسڵمان کەسێکی زمان پاکی بەشەرم حەیا بێت و قسەی ناشرین نەکات. ٤-لە فەرموودەی دیکەدا ئەم کارانە هەڕەشەی تووندیان بۆ هاتووە کە ئەم کارانە کاری باوەڕداران نیە .