پاراستنی زمان لە سەرپێچی و تاوان
پاراستنی زمان لە سەرپێچی و تاوان
.........................
بسم الله الرحمن الرحیم
إنّ الحمد لله، نحمده ونستعينه ونستغفره، ونعوذ بالله من شرور أنفسنا، وسيئات أعمالنا، من يهده الله فلا مضل له، ومن يضلل فى هادى له، وأشهد أن لا إله إلا الله وحده لا شريك له، وأشهد أن محمداً عبده ورسوله.
أما بعد :
بەڕاستی خوای پەوەردگار بەخشش و نیعەمەتی زۆرە بەسەر بەندەکانیەوە وەکو دەفەرمووێت: [وَإِنْ تَعُدُّوا نِعْمَةَ اللَّهِ لَا تُحْصُوهَا.] [النحل:18] واتا : ئەگەر بتانەوێت نیعەمەتەکانی پەروەردگار بژمێرن ئەوان ناتوانن بیان ژمێرن .
وە یەکیکیش لە گرنگترین بەخشش و نیعەمەتەکانی خوای پەروەردگار بۆ بەندەکانی بریتیە لە زمان ، ﴿ أَلَمْ نَجْعَلْ لَهُ عَيْنَيْنِ * وَلِسَانًا وَشَفَتَيْنِ ﴾ [البلد: 8، 9]. وەکو پەوەردگارمان وەکو نیعەمەتی خۆی باسی کردووە بەسەمانەوە .
بەڵی ئەو ئەندامە بچوکەی کە کاریگەریەکەی زۆر زۆرە بەهۆیەوە مرۆڤ دەتوانیت بیکاتە مایەی ڕەزامەندی خوای پەروەردگار هەروەکو چۆن دەتوانیت بیکات بە هۆکارێک بۆ لەناو بردنی خۆی بەتاوان ، کەواتە زمان بریتە لە ئامێرێکی دووسەر کە بۆ خەیر و شەڕ بەکار دێت ، مرۆڤ دەتوانیت بەهۆی زمانەوە چەندین خێر و پاداشت بۆخۆی دەستەبەر بکات چونکە دەتوانیت بەهۆی زمانە : [پاڕانەوە بکات ، یادی خوا بکات ، ئامۆژگاری خێری خەڵکی بکات ، فەرمان بکات بەچاکە و ڕیگری بکات لەخراپە] وە جگە لەمانەش چەندین کاری چاکە و بەسوود .
بەڵام لە هەمان کاتدا زۆر ترسناکە و پێویستی بە پاراستن و گرتنەوە هەیە بۆیە کۆمەڵیک ئایەت و فەرموودەی زۆر هاتووە سەبارەت بە گرنگی پاراستنی زمان و ترسناکی بەرەڵا کردنی لەوانەش:
1) خوای پەوەردگار دەفەرمووێت : ﴿ مَّا يَلْفِظُ مِن قَوْلٍ إِلَّا لَدَيْهِ رَقِيبٌ عَتِيدٌ ﴾ [ق: 18]. واتا : هیچ وشەیەک نیە کە دێتە دەرەوە لەدەمی مرۆڤ خیر بێت یان شەر ئیلا چاودێری دەکرێت و پارێزگاری لێ دەکرێت .
2) وە هاوەلی خۆشەویست سهلی کوڕی سعدی خوای لی ڕازی بێت دەگێڕێتەوە لە پێغەمبەری خواوە صلى الله علیه وسلم کە فەرموویەتی : [ من يضمن لي ما بين لحييه، وما بين رجليه، أضمن له الجنة](١) واتا : هەرکەسێک کە گرنتی ئەوەم بۆ بکات کە لە نێوان ڕیشەکەی و ئەوەشی کە لەنێوان هەردوو لاقی دایە ئەوە من گرنتی بەهەشتی بۆ ئەکەم .
3) هاوەلی بەڕێز عوقبەی کوڕی عامر خوی لی ڕازی بێت دەفەرموویت : وتم : ئەی پێغومبەری خوا ، ڕزگار بوون لەچی دایە ؟ ئەویش فەرمووی : [أمسك عليك لسانك، وليسعك بيتك، وابك على خطيئتك] (٢) واتا : زمانی خۆت بگرە لە هەموو خراپەیەک، با ماڵەکەت جێگات بیت و خۆت بپارێزە لە فیتنە ، وە بگری لەسەر تاوانەکانی خۆت .
4) هاوەلی بەڕیز ئەبو هوڕەیرە خای لی ڕازی بێت دەفەرمووێت : پێغەمبەری خوا صلى الله علیه وسلم فەرموویەتی : [ إنَّ العبدَ ليتكلم بالكلمة من رضوان الله لا يُلقي لها بالاً يرفعه الله بها درجات، وإن العبد ليتكلم بالكلمة من سخط الله لا يلقي لها بالاً يهوي بها في جهنم](٣) . واتا : بەندە قەسەیەک دەکات لە رەزامەندی خوای پەروەردگار زۆر گەورەش نیە بەلایەوە خوای پەوەردگار بەهۆیەوە چەندین پلە بەرزی دەکاتەوە ، وە هەروەها بەندە یەک قسەیەک دەکات کە خوای پەورەدگار پێی تورە دەبێت بەلاشیەوە زۆر گەورە نیە دەیباتە ناو جهنمەوە .
5) .هاوەلی بەڕێز ئەبو هڕەیرە دەگێڕێتەوە کە پیغەمبەری خوا صلى الله علیه وسلم فەرموویەتی : [مَن كان يؤمن بالله واليوم الآخر فليقل خيرًا أو ليصمت](٤) واتا : هەرکەسێک باوەڕی بەخوا و ڕۆژی دوایی هەیە با قسەی خێر بکات یان بێدەنگ بێت .
6) لە ئەبو وائلەوە کە دەفەرمووێت : عبدالله ی کوڕی عباس خوای لێ ڕازی بێت : سەرکەوتە سەر کیوی صەفا و پاشان زمانی خۆی گرت و فەرمووی : [ يا لسانُ، قُلْ خيرًا تَغْنَمْ، واسْكُتْ عن شرٍّ تسْلَم، مِن قَبْلِ أنْ تَنْدَمَ] (٥) واتا : ئەی زمان ، خێرا بڵی پاداشتت دەست دەکەوێت ، وە قسە لەشەڕدا مەکە سەلامەت دەبێت ، پێش ئەوەی کە پەشیمان بیتەوە .
7) پێشەوا ئەوزاعی بەڕەحمەت بێت دەفەرموویت: [ ما بُلي أحد فِي دينه ببلاء أضر عليه من طَلاَقَة لسانه] (٦) واتا : هيچ کەسێک نیە توشی بەڵا بووبێت لە دینەکەیدا زیان بەخش تر بێت بۆی ئەوەندەی ئەو کەسی کە توشی بەرەڵاکردنی زمان بووە .
8) پێشەوا ابن حبان بەڕەحمەت بێت دەفەرموویت: [ وما عقل دینه من لم یحفظ لسانه ] (٧) واتا : ئەو کەسە لە دینەکەی تینەگەشتووە کە زمانی ناپارێزیت
9) علی کوڕی هذیلی ئەندەلوسی بەرەحمەت بێت دەفەرمووێت : [ الصّمت جماع الحكم] (٨) واتا : بێدەنگی کۆکەرەوەی داناییەکانە .
10) محمد کوڕی عبدالله زنجي دەفەرموویت:
أنت من الصمت آمن الزلل *** ومن كثير الكلام في وجل
لا تقل القول ثم تتبعه *** ياليت مَا كنت قلت لم أقل
إنّ الحمد لله، نحمده ونستعينه ونستغفره، ونعوذ بالله من شرور أنفسنا، وسيئات أعمالنا، من يهده الله فلا مضل له، ومن يضلل فى هادى له، وأشهد أن لا إله إلا الله وحده لا شريك له، وأشهد أن محمداً عبده ورسوله.
أما بعد :
بەڕاستی خوای پەوەردگار بەخشش و نیعەمەتی زۆرە بەسەر بەندەکانیەوە وەکو دەفەرمووێت: [وَإِنْ تَعُدُّوا نِعْمَةَ اللَّهِ لَا تُحْصُوهَا.] [النحل:18] واتا : ئەگەر بتانەوێت نیعەمەتەکانی پەروەردگار بژمێرن ئەوان ناتوانن بیان ژمێرن .
وە یەکیکیش لە گرنگترین بەخشش و نیعەمەتەکانی خوای پەروەردگار بۆ بەندەکانی بریتیە لە زمان ، ﴿ أَلَمْ نَجْعَلْ لَهُ عَيْنَيْنِ * وَلِسَانًا وَشَفَتَيْنِ ﴾ [البلد: 8، 9]. وەکو پەوەردگارمان وەکو نیعەمەتی خۆی باسی کردووە بەسەمانەوە .
بەڵی ئەو ئەندامە بچوکەی کە کاریگەریەکەی زۆر زۆرە بەهۆیەوە مرۆڤ دەتوانیت بیکاتە مایەی ڕەزامەندی خوای پەروەردگار هەروەکو چۆن دەتوانیت بیکات بە هۆکارێک بۆ لەناو بردنی خۆی بەتاوان ، کەواتە زمان بریتە لە ئامێرێکی دووسەر کە بۆ خەیر و شەڕ بەکار دێت ، مرۆڤ دەتوانیت بەهۆی زمانەوە چەندین خێر و پاداشت بۆخۆی دەستەبەر بکات چونکە دەتوانیت بەهۆی زمانە : [پاڕانەوە بکات ، یادی خوا بکات ، ئامۆژگاری خێری خەڵکی بکات ، فەرمان بکات بەچاکە و ڕیگری بکات لەخراپە] وە جگە لەمانەش چەندین کاری چاکە و بەسوود .
بەڵام لە هەمان کاتدا زۆر ترسناکە و پێویستی بە پاراستن و گرتنەوە هەیە بۆیە کۆمەڵیک ئایەت و فەرموودەی زۆر هاتووە سەبارەت بە گرنگی پاراستنی زمان و ترسناکی بەرەڵا کردنی لەوانەش:
1) خوای پەوەردگار دەفەرمووێت : ﴿ مَّا يَلْفِظُ مِن قَوْلٍ إِلَّا لَدَيْهِ رَقِيبٌ عَتِيدٌ ﴾ [ق: 18]. واتا : هیچ وشەیەک نیە کە دێتە دەرەوە لەدەمی مرۆڤ خیر بێت یان شەر ئیلا چاودێری دەکرێت و پارێزگاری لێ دەکرێت .
2) وە هاوەلی خۆشەویست سهلی کوڕی سعدی خوای لی ڕازی بێت دەگێڕێتەوە لە پێغەمبەری خواوە صلى الله علیه وسلم کە فەرموویەتی : [ من يضمن لي ما بين لحييه، وما بين رجليه، أضمن له الجنة](١) واتا : هەرکەسێک کە گرنتی ئەوەم بۆ بکات کە لە نێوان ڕیشەکەی و ئەوەشی کە لەنێوان هەردوو لاقی دایە ئەوە من گرنتی بەهەشتی بۆ ئەکەم .
3) هاوەلی بەڕێز عوقبەی کوڕی عامر خوی لی ڕازی بێت دەفەرموویت : وتم : ئەی پێغومبەری خوا ، ڕزگار بوون لەچی دایە ؟ ئەویش فەرمووی : [أمسك عليك لسانك، وليسعك بيتك، وابك على خطيئتك] (٢) واتا : زمانی خۆت بگرە لە هەموو خراپەیەک، با ماڵەکەت جێگات بیت و خۆت بپارێزە لە فیتنە ، وە بگری لەسەر تاوانەکانی خۆت .
4) هاوەلی بەڕیز ئەبو هوڕەیرە خای لی ڕازی بێت دەفەرمووێت : پێغەمبەری خوا صلى الله علیه وسلم فەرموویەتی : [ إنَّ العبدَ ليتكلم بالكلمة من رضوان الله لا يُلقي لها بالاً يرفعه الله بها درجات، وإن العبد ليتكلم بالكلمة من سخط الله لا يلقي لها بالاً يهوي بها في جهنم](٣) . واتا : بەندە قەسەیەک دەکات لە رەزامەندی خوای پەروەردگار زۆر گەورەش نیە بەلایەوە خوای پەوەردگار بەهۆیەوە چەندین پلە بەرزی دەکاتەوە ، وە هەروەها بەندە یەک قسەیەک دەکات کە خوای پەورەدگار پێی تورە دەبێت بەلاشیەوە زۆر گەورە نیە دەیباتە ناو جهنمەوە .
5) .هاوەلی بەڕێز ئەبو هڕەیرە دەگێڕێتەوە کە پیغەمبەری خوا صلى الله علیه وسلم فەرموویەتی : [مَن كان يؤمن بالله واليوم الآخر فليقل خيرًا أو ليصمت](٤) واتا : هەرکەسێک باوەڕی بەخوا و ڕۆژی دوایی هەیە با قسەی خێر بکات یان بێدەنگ بێت .
6) لە ئەبو وائلەوە کە دەفەرمووێت : عبدالله ی کوڕی عباس خوای لێ ڕازی بێت : سەرکەوتە سەر کیوی صەفا و پاشان زمانی خۆی گرت و فەرمووی : [ يا لسانُ، قُلْ خيرًا تَغْنَمْ، واسْكُتْ عن شرٍّ تسْلَم، مِن قَبْلِ أنْ تَنْدَمَ] (٥) واتا : ئەی زمان ، خێرا بڵی پاداشتت دەست دەکەوێت ، وە قسە لەشەڕدا مەکە سەلامەت دەبێت ، پێش ئەوەی کە پەشیمان بیتەوە .
7) پێشەوا ئەوزاعی بەڕەحمەت بێت دەفەرموویت: [ ما بُلي أحد فِي دينه ببلاء أضر عليه من طَلاَقَة لسانه] (٦) واتا : هيچ کەسێک نیە توشی بەڵا بووبێت لە دینەکەیدا زیان بەخش تر بێت بۆی ئەوەندەی ئەو کەسی کە توشی بەرەڵاکردنی زمان بووە .
8) پێشەوا ابن حبان بەڕەحمەت بێت دەفەرموویت: [ وما عقل دینه من لم یحفظ لسانه ] (٧) واتا : ئەو کەسە لە دینەکەی تینەگەشتووە کە زمانی ناپارێزیت
9) علی کوڕی هذیلی ئەندەلوسی بەرەحمەت بێت دەفەرمووێت : [ الصّمت جماع الحكم] (٨) واتا : بێدەنگی کۆکەرەوەی داناییەکانە .
10) محمد کوڕی عبدالله زنجي دەفەرموویت:
أنت من الصمت آمن الزلل *** ومن كثير الكلام في وجل
لا تقل القول ثم تتبعه *** ياليت مَا كنت قلت لم أقل
ئامادەکردنی
زانا سلیم کەلاری
زانا سلیم کەلاری
شەوی سێ شەم
٢٧/ ٣ /٢٠١٨ کەلار
.................
(١) رواه البخاري (6474)
(٢) رواه التِّرمِذي (2406) الصحيحة ( 888).
(٣) رواه البخاري (5997).
(٤) رواه البخاري (5994) .
(٥) صحيح الترغيب ( 2870.(
(٦) روضة العقلاء ونزهة الفضلاء ( 46 ).
(٧) روضة العقلاء ونزهة الفضلاء ( 46 ).
(٨) عين الأدب والسياسة وزين الحسب والرّياسة ( 128)
٢٧/ ٣ /٢٠١٨ کەلار
.................
(١) رواه البخاري (6474)
(٢) رواه التِّرمِذي (2406) الصحيحة ( 888).
(٣) رواه البخاري (5997).
(٤) رواه البخاري (5994) .
(٥) صحيح الترغيب ( 2870.(
(٦) روضة العقلاء ونزهة الفضلاء ( 46 ).
(٧) روضة العقلاء ونزهة الفضلاء ( 46 ).
(٨) عين الأدب والسياسة وزين الحسب والرّياسة ( 128)
تعليقات